Το φάντασμα της γραφειοκρατίας


«Το πιο διασκεδαστικό για μένα ήταν όταν έβαλα μπρος μου έγγραφα να υπογράψω. Οι κύριοι νόμιζαν ότι θα βάλω στην άκρη του χαρτιού "γραφεύς τάδε". Αμ! Δε σφάξανε! Στο κύριο μέρος του εγγράφου που βάζει τη τζίφρα του ο διευθυντής τράβηξα ένα "Φερδινάνδος ο Α'". Άξιζε να βλέπει κανείς τη νεκρική σιωπή που επικράτησε. Αλλά εγώ μόνον έκανα νεύμα με το χέρι, λέγοντας: "Δε θέλω εκδηλώσεις υποταγής" και έφυγα».
 Απόσπασμα από «Το ημερολόγιο ενός τρελού» του Νικολάι Γκόγκολ

Ξεκινώντας μ’ ένα απόσπασμα από το πασίγνωστο έργο του Νικολάι Γκόγκολ (Το ημερολόγιο ενός τρελού), όπου ένας κατώτατος δημόσιος υπάλληλος στην τσαρική Ρωσία , ο Αυξέντιος Ποπρίτσιν, ξυπνάει το πρωί, πηγαίνει στο γραφείο του, ασχολείται με έγγραφα και κάνει θελήματα στους ανωτέρους του. Ο ίδιος είναι ένα γρανάζι σ’ έναν τεράστιο πολυπλόκαμο οργανισμό που κανείς δεν αναρωτιέται πότε ξεκίνησε να τρίζει. Η θέση του είναι αυτός. Να διεκπεραιώνει έγγραφα και στα ενδιάμεσα να εκτελεί θελήματα των ανωτέρων του. Ο ίδιος, βρίσκει καταφύγιο στην τρέλα που εκφράζεται μέσα από τη μεγαλομανία του πιστεύοντας ότι είναι ο βασιλιάς Φερδινάνδος.

“Το Ημερολόγιο ενός τρελού”, είναι ένα συμβολικό διήγημα του Νικολάι Γκόγκολ, που δείχνει την τρέλα ως αποτέλεσμα του κοινωνικού αδιεξόδου. Γράφτηκε το 1835, όταν ο συγγραφέας ήταν 26 ετών. Το έργο αυτό δεν στέκεται μόνο στη γραφειοκρατική πλευρά που καταπιέζει τον κεντρικό ήρωα, αλλά καταγράφει και τη σύσταση της τότε τσαρικής Ρωσίας με τις ταξικές ανισότητες, τη μεγαλομανία και την ανάγκη των κατώτερων στρωμάτων να ανέβουν στη σκάλα του κοινωνικού γίγνεσθαι. Μάλιστα θα διαπίστωνε κανείς ότι γύρω από το στοιχείο της γραφειοκρατίας περιστρέφονται οι ταξικές ανισότητες, η μεγαλομανία και η τρέλα. 

             Στην εποχή μας κατά πόσο έχει νικηθεί το φάντασμα της γραφειοκρατίας;

Σ' ένα πλαίσιο εκσυγχρονιστικό αμφιβάλλουμε κατά πόσο έχει νικηθεί η γραφειοκρατία στο δημόσιο. Δυστυχώς όσες προσπάθειες και αν έχουν γίνει δεν έχουν ευοδωθεί. Τόσο με τις ηλεκτρονικές υπογραφές που χρησιμοποιούνται εξαιρετικά περιορισμένα, όσο κι απ’ την ηλεκτρονική διαβίβαση των εγγράφων, όπου δυστυχώς οι υπηρεσίες σχεδόν στην πλειονότητά τους εμμένουν στον κλασσικό τρόπο συστημένης ταχυδρομικής διαβίβασης ή εσωτερικού διαμοιρασμού με υπογραφή στο βιβλίο πρωτοκόλλου της υπηρεσίας.

       Το ότι οι δημόσιες υπηρεσίες έχουν εξοπλιστεί με ηλεκτρονικά πληροφοριακά συστήματα, δεν σημαίνει ότι το πρόβλημα της γραφειοκρατίας έχει απαλειφθεί. Οι εκτυπωτές συνεχίζουν και εκτυπώνουν χαρτιά, που είναι μια από τις μεγαλύτερες σπατάλες του δημοσίου. 

Όμως ακόμα και στις περιπτώσεις ηλεκτρονικής “εξυπηρέτησης” που αφορά την πρόσβαση πολιτών στο σύστημα της εφορίας για παράδειγμα, η μετατροπή των φορολογικών υποχρεώσεων από χειρόγραφες σε ηλεκτρονικές, αλλά και στην προσθήκη όλων και περισσότερων ηλεκτρονικών υποχρεώσεων, αξίζει να σημειωθεί ότι πάνω από 14 εκατομμύρια ηλεκτρονικά έντυπα συμπληρώθηκαν φέτος από μισθωτούς και συνταξιούχους, όσον αφορά την βασική τους υποχρέωση που είναι η υποβολή της φορολογικής δήλωσης.

           Άρα λοιπόν έχουμε μια μετάλλαξη του φαινομένου από την κλασσική του μορφή στην ηλεκτρονική. 

Δυστυχώς το τέρας της γραφειοκρατίας διαπερνά όλο τον κορμό του ελληνικού κράτους, με αποτέλεσμα την οργή και την ταλαιπωρία πολλές φορές των πολιτών, αλλά και τη ζημία του ίδιου του κράτους. Τα πλοκάμια απλώνονται σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας από την υγεία και την παιδεία μέχρι το πολυδαίδαλο σύστημα συνταξιοδοτήσεων.

Η ασφάλεια των φακέλων που αποτελούν τα προσωπικά μητρώα των δημοσίων υπαλλήλων είναι δεδομένη. Τα ηλεκτρονικά συστήματα και προγράμματα λειτουργούν συμπληρωματικά στο φαινόμενο χωρίς να το εξαφανίζουν παρά επεκτείνοντάς το σε διαδικασίες που το συμπληρώνουν.

Επίσης το φαινόμενο αυτό έχει σχέση και με την δημοσιοϋπαλληλική διάρθρωση και εννοούμε τη σχέση προϊσταμένου - υφισταμένου. Η ηλεκτρονική υπογραφή δεν χρησιμοποιείται κι όταν χρησιμοποιείται, όπως είπαμε, λειτουργεί εντελώς συμπληρωματικά στην “γνήσια” υπογραφή, άρα εκτός από το κόστος σε χαρτί πάνε χαμένα και ηλεκτρονικά προγράμματα που έχουν αγοραστεί γι’ αυτή τη διαδικασία.

Η σχέση προϊσταμένου - υφισταμένου πρέπει να είναι σχέση συνεργασίας και όχι εξουσίας. Στην εξουσιαστική διάρθρωση παρατηρούνται φαινόμενα όπου αναβιώνει το γραφειοκρατικό τέρας στην πιο ακραία του μορφή. Και βέβαια είναι μύθος να σκεφτούμε ότι η ιδιωτικοποίηση είναι το φάρμακο, που θα απλοποιήσει το ελληνικό δημόσιο.

Ας πάρουμε για παράδειγμα την Αμερική, μια υπερσύγχρονη χώρα, κοιτίδα της τεχνολογίας, όπου όμως κυριαρχεί η ιδιωτική γραφειοκρατία. Μερικά παραδείγματα το αποδεικνύουν: Το αμερικανικό σύστημα υγείας είναι πιο ακριβό από το βρετανικό. Το γνωρίζουμε. Τι είναι όμως αυτό που ανεβάζει το κόστος της ιδιωτικής περίθαλψης;

            Μα φυσικά η γραφειοκρατία! Τα διοικητικά κόστη στις ΗΠΑ απομυζούν 31 σεντ για κάθε δολάριο που δαπανάται στην υγεία, έναντι 17 σεντ που ισχύει για τον Καναδά. Και αυτό οφείλεται στην υπερβολική χαρτούρα, καθώς και στο γεγονός ότι κάθε ιδιωτική εταιρεία πρέπει να διατηρεί τα δικά της αρχεία και να αναπτύσσει το δικό της σύστημα κάλυψης, τιμολόγησης και πληρωμών. Κι αν προσθέσουμε και το κέρδος, όλα αυτά προσθέτουν ένα 15% με 25% στο ιδιωτικό ασφαλιστικό πρόγραμμα.

Κάτι αντίστοιχο ισχύει και για την παιδεία τους. Με τη διοίκηση αποτελούμενη από συμβούλια golden boys που μες στην κρίση εισέπρατταν εκατομμύρια, δημιουργία στρατηγικών πλάνων (υπ’ όψιν ότι τέτοιο όραμα υπάρχει και σ’ εμάς), ως προς την διάρθρωση των νέων οργανισμών των υπουργείων, διευθύνσεις που θα ανοίξουν τις πύλες τους στις ιδιωτικές εταιρείες, πρόσφατο παράδειγμα το υπουργείο υγείας.

Άρα λοιπόν καταλήγουμε ότι η γραφειοκρατία δεν είναι ελληνικό σύμπτωμα, είναι σύμπτωμα παγκόσμιο και αφορά την ίδια την εσωτερική μορφολογία του καπιταλιστικού συστήματος, ενός συστήματος που παραπαίει και μας δείχνει το ακραίο του ανθρωποφάγο πρόσωπο...

Παναγιώτης Τζίνος